COĞRAFİ KONUM
İlçemiz,Burdur ilinin güneybatısındadır. İl merkezine uzaklığı 125 km’dir.Gölhisar, (Pırnaz, İbecik Kasabası, Asmalı, Evciler, Karapınar ve Hisaradı köyleri) Çavdır(Kozağacı ve Bayındır Kasabaları ve Kızıllar köyü) ve Muğla- Fethiye(Çobanisa, Karaçulha Kasabası, Çamköy Kasabası,Gökben,Eldirek,Ören ve Paşalı köyleri) ilçeleriyle komşudur.İlçe merkezinin rakımı 1250 m’dir. İlçe Fethiye-Denizli karayolu üzerindedir.
Yüzey Şekilleri
Dirmil yüzey şekilleri açısından karmaşık bir özellik göstermektedir.Doğu-batı yönünde uzanan yüzey şekilleri,Batı Toroslar kıvrım dağ sistemi içerisinde yer almaktadır. Koçaş, Oyuk,Kerkeli ve Boncuk dağları (2418 m) Erbeleni ve Kızlarsivrisi önemli yükseltilerdir.
Boncuk Dağı
Güüney batıda Maşta ve Pırnaz köylerinin arasında kalan Boncuk Dağı ilçemizin en yüksek dağı olup yaklaşık 1600 metrelerden itibaren doğal bitki örtüsü üst sınırına ulaştığından yüksek kesimlerde bitki örtüsü mevcut değildir. Bu alanda özellikle yükseklik ve bakının da etkisiyle çok miktarda kar yağışı görüldüğünden;fiziksel çözülme oldukça fazladır.
Eğim son derece yüksek olduğu için dağa tırmanmak oldukça zordur.Ulaşım Orman teşkilatına ait şose yol ve belli geçit alanlarından sağlanabilmektedir.Boncuk Dağının kuzey kesimlerinde meşe ve ardıç ormanları görülürken güney alanlarında daha çok karışık bir orman örtüsü mevcuttur.
Kerkeli-Çırkıcak Dağı
İlçemizin önemli yükseltilerindendir.Kuzey ve batı yamaçlarında daha çok iğne yapraklı karışık ormanlar mevcuttur.Özellikle Esenli ve Payamlı güneyinde sedir ormanları yaygınlık gösterir.Kerkeli-Çırkıcak Dağı’nın güney yamaçları bitki örtüsü açısından fakir olup geniş düzlükleri içinde barındırmaktadır.
Bu dağ grubuna bitki örtüsü açısından oldukça fakir olan ve fiziksel erimenin yoğun olduğu Çağlan Dağı’nı eklemek gerekecektir..Bu dağdan itibaren morfolojik yapı güneye doğru dalgalanmakta ve parçalı plato görünümü kazanmaktadır.Bu durum sarp arazilerin hüküm sürdüğü Karanlıkiçi Kanyonu’na kadar bu şekilde devam etmektedir.
Oyuk Dağı
Dirmil ovasından itibaren dağınık haldeki yükseltileri toplayarak aniden yükselen Oyuk Dağı; arazi çeşitliliği açısından farklılık göstermektedir.Güney yamaçlarında eğim oranı az iken özellikle batı yamaçları Konyalıardı ve Dığankara yükseltileriyle sarp ve geçit vermez bir özellik kazanır.Oyuk Dağı belli aralıklardaki hörgüç yükseltilerle Koçaş Dağı’na kadar uzanmaktadır.
Koçaş Dağı
Dirmil,Gölhisar ve Çavdır ilçelerinin ortak kullanımında olan Koçaş Dağı bölgenin en yüksek dağıdır.Her yönü ormanlıktır. Çok geniş bir alana hakim yüksekliktedir.
Mılıca Dağı
Etrafındaki küçük yükseltileri hem toplayıp hem de dağıtan bir yapıya sahiptir.Antropojen bozkırların en yaygın olarak görüldüğü alanlardan birisidir.Bu dağdan itibaren kuzey ve doğuya doğru yükselti düşmektedir.Burada geniş platolar ve bitki örtüsünün tek çeşide indiği daha çok ardıç ormanları ile çalılıklardan oluşan bir görünüm vardır.Dalgalı halde kuzeye doğru Kapılıgeçit Dağına; güneydoğu yönünde ise Erbeleni Dağı’na uzanmaktadır.
Erbeleni
İlçenin en doğusunda karmaşık bir yapıya sahiptir.yer yer karstik çukurların görüldüğü bitki örtüsü açısından oldukça fakir bir alandır. Çobanisa ovasından,Göçükten ve Kadıra’dan toplanan yükseltiler Erbeleni’nde zirveye ulaşmaktadır.
Kızlarsivrisi
Yörenin en dik ve yüksek dağlarındandır.bitki örtüsü açısından fakirdir.
Bu dağlar birbirinden bağımsız olarak hakim yükseltiler olduğundan çevrenin seyirliği bakımından güzel imkanlar sunmaktadırlar.
PLATOLAR
Dirmil, platolar bakımından oldukça zengindir.Özellikle kuzey doğu bölgesi geniş platoların olduğu bir yapıdadır.Teşnek kabarığından itibaren; Sığırkulağı, Fatmapınarı, Çukuryurt, Dedetaş,Kadıpınarı, Marmarlı, Kırkpınar önemli platolardır.Kırkpınar platosu Kırkpınar çayının oluşturduğu mendereslerle parçalanmıştır.Kırkpınar çayının kaynağını oluşturan Pınargözü alanında antik döneme ait kabartmalar,lahitler ve kale kalıntıları önemlidir.Kırkpınar yaylasının , Balbura antik kentinin sayfiyesi olarak kullanıldığı kanaatini kuvvetlendirmektedir.(Hüseyin Saraçoğlu-Akdeniz Bölgesi)
Ayrıca Yüğürler, Yalınova,Yazıralanı,Hamzaballar,Çıvgın, Çeşmönü, Beyalanı bu bölgedeki önemli platolardır.Bu platoların bir çoğunda tarımsal faaliyetler yapıldığı gibi mera olarak ta kullanılmaktadır.İlçenin kuzeybatısında Yediarlı, Dirmilcik, Sarıpınar,Elmacık özü gibi platolar mevcuttur.
Güneyde ise Avdan, Akpınar,Esiri ve Kumlu gibi platolar sayılabilir.
AKARSULARI
Dirmil bölgede akarsu zenginliği açısından dikkat çekmektedir. İlçe sınırları içerisinde dört ayrı su toplama havzası vardır.
Dalaman Çayı Dirmil havzası:Boncuk Dağı,Çaypınar,Çırkıcak,Belbaşı,Oyuk Dağı, Koçaş, Çal ve Çörten Dağlarındaki suları toplayıp Dalaman Çayı’nın yukarı çığırını oluşturur.
Karanlıkiçi havzası:Maşta dağlarının havzasıdır. Bu havza Eşen Çayı’nın Dirmil yaylalarından, Söğüt, ve Seki bölgesi sularıyla Karanlıkiçi Kanyonu’nda Çay Döğüştüğü’nde buluşarak Eşen Çayı’nı oluşturmaktadırlar.
Eşen Çayı havzası;Kerkeli,Esenli,Belbaşı Galamacık, Karadağ, Erbeleni ve Kızlarsivrisi alanlarının sularını toplayarak Eşen Çayı yukarı çığırını oluşturmaktadır.
Dalaman Çayı Kırkpınar havzası ise Yedikardeşler,Yaylacık,Yüğürler, Öreneğrek bölgesinin sularını toplayıp Dalaman Çayı Kırkpınar Yukarı çığırını oluşturmaktadır.
Dirmil akarsuları farklı su yollarından akarak hem Akdeniz’e hem de Ege Denizi’ne ulaşmaktadır.Akarsuların rejimleri iklime bağlı olarak düzensizdir.Debileri ise Karanlıkiçi havzası dışında çok yüksek değildir. Bazı akarsular karstik özellikte olup yazın kurumaktadırlar.
Dirmil kaynak suları bakımından bölgenin en zengin kaynaklarına sahiptir.Etrafta Dirmil’in soğuk suları olarak bilinmektedir.Bu durumun en büyük yansıması ilçe merkezindeki Esmerpınarı’nda yaz mevsiminde su doldurmak için sıraya girmiş yerli ve yabancı insanlar gösterilebilir.
İKLİM ÖZELLİKLERİ
İlçemizde Akdeniz ikliminin karasal iklime geçiş özelliği görülmektedir. Yazları sıcak ve zaman zaman kurak, kışları soğuk ve yağışlıdır. Hakim rüzgar yönü kuzey-güney yönlü poyraz ve güney-kuzey yönlü lodostur.
BİTKİ ÖRTÜSÜ
Dağlardaki yükselti ve bakı farklılıklarından dolayı bitki örtüsü de çok çeşitlilik göstermektedir. Özellikle Maşta yöresi gür bir bitki örtüsü ile kaplıdır.Burada tüm iğne yapraklı ormanların yoğun olduğu, orman altı bitki örtüsünün de zengin olduğunu belirtmek gerekir. Maşta ormanları içerisinde Toros Sediri geniş bir alanda yetişmektedir.
Yine bölgede sarı çam,karaçam, ardıç ,meşe gibi topluluklar yaygındır. Kerkeli dağı’nın kuzey yamaçlarında sedir, meşe ardıç ve çam ormanları mevcuttur İlçenin kuzey ve doğu bölgelerinde ise orman örtüsünün zenginliği ve çeşitliliği zayıflamaktadır.
Çal,Yediarlı,Söğütlü ve Koçaş bölgesinde yer yer sedir, ardıç çam ve meşe ormanlarına rastlanılır Bu bölgede bazı endemik alanlar da mevcuttur.Doğu bölgesi ise bitki örtüsü açısından biraz fakirdir.Kadıra yamaçlarında pıynar,ılgın gibi çalısı bitkiler yanında çam ormanları da mevcuttur.
Dirmil yaylası antropojen bozkırların ve yer yer alpin çayırların görüldüğü bir özelliktedir.Burada Akçataş boğazı dışında bitki örtüsü ardıç ve otsu bitkilerden oluşmaktadır.Akçataş Boğazı dar alanında çam ormanları farklılık gösterir.
Dirmil dağları yüzlerce çeşit otsu bitkiyi barındıran bir özelliktedir. Belki botanik biliminin keşfini bekleyen onlarca tür vardır.Bölgenin üniversite botanik bölümlerine uzaklığı bu bitkilerin bilim literatürüne girmesini geciktirmektedir.
Şu ana kadar Astragalus Dirmilensis (Dirmil Geveni) Cephalaria dirmilensis Gonocytisus dirmilensis ve Dirmil sümbülü tescillenmiştir.Toprak yapısının farklılığı,jeomorfolojik zenginlik,iklim,yükselti,bakı farklılığından dolayı bitki örtüsünde de geniş bir zenginlik mevcuttur.
TURİZM
İlçemiz turizm kentleri Antalya ve Fethiye’ye yakın olmasından dolayı iyi bir turizm potansiyeline sahiptir.Özellikle yaz mevsiminde soğuk suları,serinliği ve temiz havası dikkate değerdir.Karanlıkiçi kanyonu dağ turizmi ve rafting için, Boncuk dağı dik tırmanışlar açısından son derece önemlidir. Fatmapınarı ve Dedetaş bölgelerinde kayakçılık potansiyeli mevcuttur. Yine bu bölge yaz kampları için uygundur.Değirmen Deresi dar kanyonu ve mağaraları önemlidir.
Her yıl temmuz ayında yapılan geleneksel yağlı pehlivan güreşleri de ilçemiz turizmi açısından önemlidir.Kırkpınar güreşlerinin takip eden haftasında yapılan Dirmil güreşleri 23 yıldır geleneksel halde yapılmaktadır.
Kazı çalışmalarının önümüzdeki yıllarda başlanacağı Balbura antik kenti ilçemiz sınırlarında olup Likya dönemine ait eserleri barındırmaktadır.Yine ilçe sınırları içerisinde Gavurbeşiği, Öreneğrek, Kadıra Höyük,Kırkpınar bölgeleri antik özellikleri barındırmaktadır.
Maşta köyü Bel Mahallesi’nde bulunan Atasedir kayıt altına alınmış ve 48 m boyunda anıt ağaçlardandır.İlçe merkezindeki çınarlar ve su değirmenleri de turizm potansiyeli olan yapılardır. Durasılar ‘daki İbiş Efendi Evi de turizm potansiyeli taşımaktadır.
İlçede sınıflandırmaya tabi olmayan bir adet otel ve restoran, yaz aylarında mevsimlik olarak çalışan dört adet açık hava lokantası mevcuttur.
ULAŞIM
Fethiye-Dirmil-Denizli yolunun geçtiğimiz yıllarda genişletilmesiyle birlikte bölgenin turizm avantajları daha da artacaktır.
Altınyayla Burdur’a 125,
Antalya’ya 150,
Fethiye’ye 90,
Denizli’ye 120 Km uzaklıktadır.
VARLIKLAR
1.Tabiat varlıkları :
Boncuk Dağı Florası
Karanlıkdere Kanyonu
Değirmenderesi kanyonu ve karstik alanları
Kırkpınar yaylası
Koruma altında bulunan ağaçlar :
Ballık Atasedir
Kocaçayır ve Kocapınar sedirleri,
Gülpınarı,Meydan,Meçitönü çınarları
Yayla oturak ardıçları
Tarihsel yapılar :
Çatal değirmenler,
Cumayeri ve Köle değirmenleri,
Durasılar İbiş Efendi evi
Durasılar dibek taş
Balbura,Gavur beşiği,Höyük,Kırkpınar
2.Dokuma varlıkları
Deve,Üçgöllü ve Kıvrımlı kilim çeşitleri
Kara ve Ala çul
Torba,Heybe ve Tuz Torbası
Çuval ve Harar
Aba ve Çaşır
Turluk
Yün Çorap ve Kabalak
Ihram ve Sofra Bezi
Çocuk Kolanı ve Deve Kolanı,Paldım
Yukarıdaki dokuma ürünlerinde kullanılan motifler tamamen Orta Asya Türkmen oymaklarının kullanmış oldukları motiflerin benzeridir.
İplerde kullanılan boya maddeleri yaklaşık 1/5 oranında bazı sabitleyiciler 4/5 oranında ise tamamen doğal ortamlarda üretilen kök boya ve türevlerinden oluşmaktadır.
3. Müzik ve sahne sanatları varlıkları
Sipsi:Sipsi Türkiye’nin değişik bölgelerinde kullanılan nefesli çalgılar envanterimizin önemli parçalarından biridir.Ancak Dirmil Sipsisi’nin farkı kullanılan malzeme ve tarihten günümüze akıp gelen büyük ustaların vermiş oldukları ses tonudur.Dirmil Sipsisi’ne kulağı alışık olan bir müziksever ve kültür adamı bu sesin farklılığını anlayacaktır.
Kaynak: BURDUR/Altınyayla Belediyesi